Niniejszy artykuł dotyczy istotnej dla psychologów i ich pacjentów sprawy zachowania tajemnicy odnośnie faktów, które zostały ujawnione w trakcie terapii. W trakcie procesów sądowych dotyczących spraw rodzinnych lub karnych niejednokrotnie jako świadek powoływany jest psycholog. Czy wolno mu odmówić wyjaśnień, powołując się na tajemnicę zawodową? Czy ma obowiązek zgłosić podejrzenie popełnienia przestępstwa, o którym dowiedział się w czasie terapii?

• Podstawową regulację dotyczącą tajemnicy zawodowej znaleźć można w ustawie z dn. 8.06.2001r. o zawodzie psychologa

Art. 14 : Psycholog ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z klientem, uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu

1. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie

2. Tajemnica nie obowiązuje w przypadku, gdy poważnie jest zagrożone zdrowie, życie klienta lub innych osób lub tak stanowią ustawy

Zatem muszą być spełnione dwie przesłanki łącznie, aby można było odmówić podania informacji zasłaniając się tajemnicą zawodową: informacja musi być związana z klientem i musi być uzyskana w związku z wykonywaniem zawodu

Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej trwa również po śmierci klienta i dotyczy również zgromadzonej dokumentacji

• Inne regulacje prawne nakładające obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej
  – Kodeks Karny, art. 266 § 1:

Kto wbrew przepisom lub przyjętemu na siebie zobowiązaniu ujawnia lub wykorzystuje informację, z którą zapoznał się w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą,

działalnością publiczną społeczną, gospodarczą lub naukową – podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2

– Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z dn. 19.08.1994r.

Art. 50. 1 Osoby wykonujące czynności wynikające z ustawy o ochronie zdrowia psychicznego są obowiązane do zachowania tajemnicy wszystkiego o czym powezmą wiadomość w związku z wykonywaniem tych czynności

Art. 50. 2: wyjątki: osoba określona powyżej jest zwolniona z obowiązku zachowania tajemnicy w stosunku do lekarza sprawującego opiekę, OPS-u (w zakresie udzielanej pomocy społecznej), ABW, CBA i innych służb, a także policji w zakresie poszukiwania i identyfikacji osób

• ustawowe podstawy do uchylenia tajemnicy zawodowej: kodeks postępowania karnego i kodeks postępowania cywilnego

Art.304 §1kpk Każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub policję .

Rozstrzygając dylemat pomiędzy obowiązkiem zachowania tajemnicy zawodowej a obowiązkiem zawiadomienia właściwych służb o podejrzeniu popełnienia przestępstwa należy wziąć pod uwagę, że dochowanie tajemnicy jest obowiązkiem prawnym i dlatego zachowuje prymat nad obowiązkiem społecznym – ustanowionym przez kodeks postępowania karnego.

Art. 572 par.1 i 2 kpc: Każdy komu znane jest zdarzenie uzasadniające wszczęcie postępowania (opiekuńczego) z urzędu, obowiązany jest zawiadomić o nim sąd opiekuńczy

Dotyczy to w szczególności placówek oświatowych, organów samorządu, organizacji i zakładów zajmujących się opieką nad dzieckiem

• Ustawowe podstawy do uchylenia tajemnicy zawodowej: ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie

Art. 12. 1. Osoby, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych lub zawodowych powzięły podejrzenie o popełnieniu przestępstwa z użyciem przemocy w rodzinie, niezwłocznie zawiadamiają o tym Policję lub prokuratora.

2. Osoby będące świadkami użycia przemocy w rodzinie powinny zawiadomić o tym Policję, prokuratora lub inny podmiot działający na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

• Zwolnienie z tajemnicy zawodowej przez sąd– procedura karna (sprawy o znęcanie, gwałt)

art.180§1kpk: osoby zobowiązane do zachowania tajemnicy służbowej lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba, że sąd lub prokurator zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy

§2 osoby obowiązane do zachowania tajemnicy zawodowej (…)mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczności nie mogą być ustalone na podstawie innego dowodu.

• Bezwzględny zakaz dowodowy

Art. 52 ust. 1 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego z dn.19.08.1994r.

Nie wolno przesłuchiwać osób, obowiązanych do zachowania tajemnicy (…)jako świadków na okoliczność przyznania się osoby z zaburzeniami psychicznymi do popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary.

Art. 199 kpk: Złożone wobec biegłego oświadczenia oskarżonego dotyczące zarzucanego mu czynu nie mogą stanowić dowodu

• Prawo odmowy zeznań: Procedura cywilna ( w tym rozwody i sprawy dotyczące dzieci)

Art. 261par 1 kpc: Nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka (…)

Art. 261 par 2 kpc: Świadek może odmówić odpowiedzi za zadane mu pytanie (…)jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej

• Jak złożyć oświadczenie o odmowie składania zeznań: procedura karna

Należy złożyć w sądzie lub w prokuraturze ( w zależności od organu wzywającego do złożenia zeznań) pisemną, stanowczą i jednoznaczną informacja o odmowie składania zeznań z powołaniem na tajemnicę zawodową

Sąd lub prokurator wydaje w tym przedmiocie postanowienie, na postanowienie prokuratora przysługuje zażalenie. Postanowienie sądu jest ostateczne

• Jak odmówić odpowiedzi na pytanie: procedura cywilna

Nie ma możliwości uchylenia się od złożenia zeznań. Na wezwanie sądu należy się stawić, ponieważ w przeciwnym razie sąd może nałożyć grzywnę a w ostateczności zarządzić przymusowe doprowadzenie świadka. Można jedynie uchylić się od odpowiedzi na pytania. Robi się to przez ustne oświadczenie złożone w trakcie zeznań dotyczące odmowy odpowiedzi z uwagi na tajemnicę zawodową

Konieczne jest wytłumaczenie, dlaczego tajemnica zawodowa jest w konkretnym przypadku „istotna”. Sąd cywilny nie ma możliwości zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej.

Podsumowując, prawo chroni informacje przekazywane psychologom w trakcie wykonywania przez nich zawodu w daleko idącym stopniu. Decyzja o konieczności interwencji organów Państwa z uwagi na podejrzenie popełnienia przestępstwa, czy zagrożenie dobra dziecka jest raczej natury etycznej i pozostawia się ją sumieniu psychologa. Prawne obowiązki działania – o ile istnieją – pozbawione są sankcji w razie ich niewypełnienia. W razie powołania psychologa w charakterze świadka decyzja o uchyleniu tajemnicy zawodowej pozostaje w rękach prokuratora lub sądu.

 

UWAGA: Treści publikowane w tym rozdziale mają charakter autorski i wolno z nich nieodpłatnie korzystać w zakresie własnego użytku osobistego